Բաքվի նահանգի էթնիկ պատկերը` ըստ 1897 թ. համառուսաստանյան մարդահամարի

Ռուսական կայսրության հայաշատ երկրամասերից էր Բաքվի նահանգը: 19-րդ դարի կեսերից, կապված նավթի արդյունահանման և վերամշակման հետ, նահանգի բնակչության թիվը զգալիորեն ավելացավ։

1886 թ. ընտանեկան ցուցակների տվյալներով՝ Բաքվի նահանգի բնակչությունը կազմում էր 712․703 մարդ, որից հայերը՝ 55․459: Ըստ 1897 թ. Համառուսաստանյան առաջին մարդահամարի՝ նահանգն ուներ 828․511 մշտական և 826․716 առկա բնակչություն: 1886 թ. մինչև 1897 թ. ընկած ժամանակահատվածում նահանգի բնակչության թիվն ավելացել էր 118․621-ով: Աճը հիմնականում մեխանիկական բնույթ էր կրում։ Նավթարդյունաբերության զարգացմամբ պայմանավորված՝ արագ տեմպերով ավելանում էր Բաքու քաղաքի բնակչությունը, որը 1897 թ. կազմում էր նահանգի ողջ բնակչության 20 %-ը:

Բաքվի նահանգն ուներ խայտաբղետ էթնիկ կազմ: 1897 թ. Համառուսաստանյան առաջին մարդահամարի տվայլներով՝ նահանգում բնակվում էր ավելի քան 50 ազգություն: Ամենամեծ էթնիկ տարրը թաթարներն էին՝ 485․146 մարդ, այնուհետև՝ թաթերը՝ 89․519 մարդ, ռուսները (մալոռուսներ և բելոռուսներ)՝ 77․681 մարդ, հայերը՝ 52․233 մարդ, թալիշները՝ 34․994 մարդ և այլն: Նահանգում բնակվում էին նաև ուդիներ, վրացիներ, պարսիկներ, քրդեր, չերքեզներ, լեզգիներ, ավարներ, թյուրքական լեզվաընտանիքին պատկանող այլ խմբեր՝ թուրքմեններ, բաշկիրներ, ղրղզներ, ինչպես նաև՝ հրեաներ, եվրոպական մի քանի ազգերի ներկայացուցիչներ և այլք:

Հայերի թիվը 1886-1897 թթ. ենթարկվել էր քանակական փոփոխության՝ 55․459-ից դառնալով 52․233: Հայերը հիմնականում կենտրոնացած էին Բաքվի (12,3 %), Գյոկչայի (11.03 %) և Շամախիի (11,7 %) գավառներում: Բաքվի նահանգում հայ բնակչությունը մեկ տասնամյակում պակասեց 3․226 մարդով: Հայ բնակչության նվազումը գլխավորապես պայմանավորված էր մահմեդականների անհանդուրժողական վերաբերմունքով, ինչի հետևանքով էլ հայերը ստիպված հեռանում էին:

Բաքվի նահանգի գավառների հայ բնակչության թիվը, ըստ 1897 թ. մարդահամարի տվյալների, ուներ հետևյալ պատկերը՝

N	գավառներ	Բնակչության թիվը	Հայերի թիվը	Տոկոսային հարաբերությունը
1	Բաքվի	182897	22583	12,34 %
2	Գյոկչայի	117705	12994	11,03 %
3	Ջևատի	90043	699	0,77 %
4	Ղուբայի	183242	1191	0,64 %
5	Լենքորանի	130987	483	0,36 %
6	Շամախի	121842	14283	11,72 %
	Ընդամենը	826716	52233	6,32 %

Բաքվի նահանգի գավառային կենտրոնների հայ բնակչության թիվը, ըստ 1897 թ. մարդահամարի տվյալների, ուներ հետևյալ պատկերը՝

N	Կենտրոններ /քաղաք/	Բնակչության թիվը	Հայերի թիվը	Տոկոսային հարաբերությունը
1	Բաքու	111904	19099	17,06 %
2	Գյոկչա	2201	296	13,44 %
3	Սալյան	11787	108	0,91 %
4	Ղուբա	15363	807	5,25 %
5	Լենքորան	8733	299	3,42 %
6	Շամախի	20007	2515	12,57 %
	Ընդամենը	169995	23124	13,6 %

Բաքվի նահանգում հայերի թիվը զգալիորեն մեծ էր Բաքու քաղաքում (17,6 %): Այն գլխավորապես պայմանավորված էր նավթարդյունաբերության զարգացմամբ ու դրանում մասնավորապես հայ խոշոր նավթարդյունաբերողների (Պ. Տեր-Ղուկասովի, Միրզոյան եղբայրների, Ա. Մանթաշյանի և այլոց) գործունեությամբ:

Հատկանշական է, որ Բաքվի առևտրական և արդյունաբերական ձեռնարկություններում հայերի մասնակցությունը կազմում էր 31 %: Հայերը հիմնականում մասնակցություն ունեին առևտրական խոշոր ձեռնարկություններում ու նավթարդյունաբերության մեջ: Հայերին էր պատկանում նաև Բաքվի նահանգի քաղաքային անշարժ գույքի արժեքի 41,1 %-ը, մինչդեռ մահմեդականներին էր պատկանում միայն 36 %-ը՝ այն էլ հողի սեփականության տեսքով:

Պայմանավորված մահմեդական բնակչության գերակշիռ թվաքանակով՝ Ռուսական կայսրության նահանգների մեջ գրագիտության մակարդակով Բաքվի նահանգ ուներ ցածր ցուցանիշ և զբաղեցնում էր վերջին տեղերից մեկը: Գրագիտության բարձր մակարդակով աչքի էին ընկնում ռուսները, հրեաներն ու հայերը:

Հավելենք, որ թյուրքալեզու էթնիկ խմբերի մեծ մասը նստակյաց չէր, և դրանց շարքում «ադրբեջանցի» տարր չկար:

Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում